STRUIKELSTENEN Ridder Van Ranstlei

Op zaterdag 21 juni hebben het stadsbestuur van Mortsel en de Streekvereniging Zuidrand plechtig de eerste struikelstenen onthuld in de Ridder van Ranstlei. De sobere maar aangrijpende plechtigheid, opgeluisterd door muziek en zang, werd bijgewoond door enkele tientallen mensen. Onze vzw ondersteunde dit initiatief. Rik Holvoet heeft er jaren voor geijverd en voormalig schepen Ilse Lancante heeft er mee haar schouders onder gezet; beiden lid van onze vzw.

Wat is een struikelsteen?

80 jaar geleden kwam er een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Ontelbare mensen hebben door vervolging of in het verzet het leven gelaten. Met het project STOLPERSTEINE (Struikelstenen) wil de stichting STOLPERSTEINE, onder initiatief van kunstenaar Gunter Demnig, de burgerslachtoffers van het nationaalsocialisme blijvend herdenken. Laat je vooral niet afschrikken door de naam “Struikelsteen”. Deze vierkante stenen van 96mm x 96mm groot worden zorgvuldig in de voetpadtegels verwerkt zodat deze geen struikelgevaar vormen. De stichting zegt dan ook: “Mann fällt nicht über die Stolpersteine, du stolperst mit dem Kop fund dem Herzen”. Je struikelt dus met je hoofd en je hart.

Doorheen heel Europa zijn er op minstens 1200 plaatsen Struikelstenen terug te vinden. In Antwerpen alleen al 264. Maar nog niet binnen de Antwerpse Zuidrand. In samenwerking met de Nationale Strijdersbond (NSB) – Afdeling Edegem, Mortselse Heemkundige Kring, Erfgoed Edegem, Kring voor Heemkunde Aartselaar, en Kazerne Dossin, werd een onderzoek gedaan om de verhalen en adressen van de slachtoffers te achterhalen.

De Ridder Van Ranstlei kwam als eerste aan de beurt met Struikelstenen voor de familie Van Houten, Karel Derkzen Van Angeren en Frank Craeybeckx.

de familie Van Houten

Het van oorsprong Nederlandse gezin VAN HOUTEN – MENIST woonde op nummer 49. Vader Eliazar (°1887), moeder Helena (°1889) en hun zoon Herman (°1918) verhuisden in 1919 van Rotterdam naar Mortsel. Daar kwam in 1928 nog een dochter Lea bij.

Eind 1940 verplichtte de Duitse overheid de lokale besturen om een Jodenregister aan te leggen. Voor Mortsel hebben we 24 fiches teruggevonden, onder hen die van de familie Van Houten. Begin juni 1942 werd in België de Jodenster ingevoerd. Alle Joden vanaf 6 jaar moesten die verplicht dragen.

Vanaf juli 1942 kregen 12.000 Joden een tewerkstellingsbevel waarmee ze zich moesten melden bij de Dossinkazerne in Mechelen. Vader, moeder en dochter meldden zich daar op 26 augustus aan ‘om te gaan werken in het oosten’.  In deze wachtkamer van de dood werden Joden en Roma in mensonterende omstandigheden beroofd van hun vrijheid. Zonder het zelf te beseffen, werden ze allemaal onder dwang naar werk- of vernietigingskampen gestuurd.

Op zaterdag 29 augustus 1942 vertrok vanuit Mechelen het zesde transport richting Auschwitz-Birkenau. Ook Vader Eliazar, moeder Helena en dochter Lea belandden op die trein. Van de 1.000 gedeporteerden, 415 mannen en 585 vrouwen, overleefden slechts 35 mensen de kampen. 96,5 % van het zesde transport werd vernietigd.

Zoon Herman vinden we terug op een lijst van Joodse mannen uit België die in de zomer van 1942 als dwangarbeider moesten gaan werken in Noord-Frankrijk. Volgens die lijst verbleef Herman in de interneringskampen van Boulogne-sur-Mer en Isques. Eind oktober 1942 werd Herman op zijn beurt ingeschreven op de deportatielijst voor het 17^de transport. Ze werden eerst per trein vanuit Frankrijk naar het station Muizen (bij Mechelen) gebracht waar ze samen met andere Joden richting Birkenau vertrokken. Van die transporten overleefden amper 86 mensen (5,1%) de oorlog.

Het verdere lot van de familie Van Houten is onbekend. Na de oorlog werden de bevolkingsregisters aangevuld. Op 26 maart 1950 schreef een ambtenaar van de dienst Bevolking -na een vonnis van de rechtbank van Eerste Aanleg- achter de namen van de Eliazar Van Houten, zijn echtgenote en hun dochter: overleden te Auschwitz (Polen) tussen 28.8.1942 en 1.6.1945. Herman is overleden tussen 1.11.1942 en 1.6.1945. Hun verlaten woning is na de bevrijding opgeëist voor inkwartiering van Engelsen.

Karel Derkzen Van Angeren

Op nummer 83 woonde sinds 1932 het gezin van Karel Henri DERKZEN VAN ANGEREN (°1903). Hij was afkomstig uit Nederland, gehuwd met Maria Hedgren (°1900) en ze hadden een zoon Pieter (°1929).

Bij de inval van Duitsland op 10 mei 1940 meldde Karel zich als vrijwilliger voor het Nederlandse leger en diende in het Regiment Infanterie dat Zeeland verdedigde. Na de capitulatie van Nederland op 15 mei 1940 keerde hij weer naar huis. Karel werkte in de Antwerpse maritieme sector en van daaruit hielp hij mensen die Nederland wilden ontvluchten om zich aan te sluiten bij de Nederlandse strijdkrachten in Groot-Brittannië.

In Nederland bestond er een uitgebreid netwerk van spionnen. Toen het hoofd van die afdeling zelf moest vluchten voor zijn leven, nam Karel het van hem over. Hij voerde het aantal reizen op en intensifieerde zijn contacten met het Nederlandse verzet tot 14 april 1942, de dag dat hij werd gearresteerd. Die 14^de om zes uur ’s morgens arriveerde de Gestapo bij het huis van de Nederlandse spion in Mortsel. Maanden eenzame opsluiting en verschillende gevangenissen volgden tot hij tenslotte in Berlijn belandde. Daar werd hij op 25 september 1943 door het Volksgericht ter dood veroordeeld wegens spionage. Vervolgens werd hij naar de Klingelpütz-gevangenis in Keulen overgebracht waar hij op 25 november 1943 om 15.55 uur werd terechtgesteld door onthoofding.

Moeder Maria Hedgren kwam op 20 maart 1945 om bij een mijnexplosie in Oostende. Zoon Pieter -toen 16 jaar oud- werd opgevangen door een Antwerpse familie.

Het lichaam van Karel Hendrik Derkzen Van Angeren werd later overgebracht naar het erepark van de begraafplaats in Mortsel.

Met dank aan Bruno Gastmans voor het opzoekingswerk. Het verhaal van Frank Craeybeckx volgt later.