Het dagboek van Gaston Burssens

door Chris Ceustermans

Gaston Burssens (1896-1965), dichter en boezemvriend van Paul Van Ostaijen woonde vanaf 1941 aan de Grote Steenweg 628 in Berchem. Hij had dat huis (met een ‘bomvrije’ kelder) samen met zijn vrouw Madeleine ontworpen, maar niet veel later stierf ze. De rouwende Burssens leefde teruggetrokken met zijn hondje Boy toen hij op 5 april 1943 het bombardement op Mortsel hoorde en voelde. Dit noteerde hij in zijn dagboek:

5 april 1943,

Er is niet veel meer dat mij nog kan verontwaardigen. Er is zoveel gebeurd, er gebeurt nog zoveel wat nooit mogelijk scheen ooit te zullen gebeuren, dat men te langen laatste immuun wordt tegen iedere inwerking op het gevoel en het verstand van buiten naar binnen.

Maar wat zich vandaag heeft voorgedaan is zó erg dat het pantser van immuniteit met één slag, dier er in werkelijkheid honderden waren, werd doorboord – wat de oorzaak is dat ik thans met bevende hand zit te schrijven.
Ik zit in de vroege namiddag aan het raam in de eerste lentezon naar buiten te kijken, zo maar, naar de wandelaars, Boy heeft al een paar malen de oren gespitst en zacht gegromd zonder dat ik zelf iets verdachts heb waargenomen. Opeens zie ik vele wandelaars verschrikt naar boven kijken en enkelen zich tegen de grond werpen. Toen hoorde ik plots het loeien der alarmsirenes, gevolgd door het aanstromend gehuil, gevolgd door een paternoster van oorverdovende klappen. Alle ruiten vliegen stuk. Alle deuren vliegen open. Boy rent huilend naar de schuilkelder, ik hem vierklauwens achterna. Het bombardement lijkt nooit te zullen ophouden en ik had de indruk dat mijn zogenaamde bomvrije kelder door elkaar werd geschud. En toen werd het plots doodstil. Boy staat weer te hijgen en ik sta te rillen. Ik zie mijn huis op dit ogenblik boven mijn  hoofd in puin liggen. Ik sluip voorzichtig naar boven maar bij de derde trede begint het spektakel opnieuw. Ik tuimel over Boy weer de kelder in en de stalen deur slaat met een kanonschot weer dicht. Boy, dacht ik, hier komen we nooit meer levend uit! Toen is de tijd voor mij stil blijven staan en ik kan nu nóg niet verklaren hoe en na hoeveel tijd ik weer versuft op straat stond. Daar zag ik even verder de puinen van Pompeï liggen onder een dunne laag sneeuw, leek het mij en onder een grauwe hemel terwijl ikzelf in volle zon stond.
Ik heb uren lang door de puinen van Mortsel gedwaald; hele, halve en stukken lijken zien liggen, stervenden horen kreunen, kinderen horen huilen, vrouwen zien krankzinnig worden, en mannen horen vloeken die met blote handen in het puin scharrelden op zoek naar hun vrouw, hun moeder, hun kind misschien…

Als ik ooit mocht wensen de verantwoordelijke staatsleiders leven te zien villen, dan zou het nú zijn!

Weer thuis, lijkt het mij hier een paradijs, al is het hier een rommel van jewelste. De vloeren liggen bezaaid met glasscherven en enkele steken rechtop in de meubels en in de deuren. Ik wil alle rolluiken naar beneden laten maar die aan de voorkant weigeren. En mijn voordeur sluit niet meer. Goed, dan maar vannacht overdenken wat er morgen te doen valt. Laat in de avond komt Walter binnengelopen. Als commissaris van politie staat hij in Mortsel mee voor de ordedienst in. Hij vraagt een kop koffie en een stukje te eten. Naar eerste schatting zijn er zowat 1500 doden, zegt hij. Hij belooft mij morgen of overmorgen meer details te zullen geven en stapt vlug weer op.

Op 7 april komt Burssens jongere broer Walter terug en vertelt hem meer over de gruwelen in Mortsel:

7 april 1943,

Walter vertelt mij verschrikkelijke bijzonderheden. Van een vader die nog slechts met één arm terwijl hij in zijn andere arm een verminkt kind droeg uit het puin kwam gekropen; van tweehonderd kinderen die in een school door de luchtdruk werden verstikt, enzovoort.
Het aantal doden is minder dan we eerst dachten, zegt hij, het zullen er slechts een duizendtal zijn. Het doel van de raid, zegt hij nog, was de Duitse vliegtuigenfabriek aan de buitenrand van Mortsel. Er waren eerst verkenningsvliegtuigen geweest die rookcirkels boven de fabriek hadden getrokken en aldus het bombarderingsterrein voor het volgende eskader hadden afgetekend. Maar dit eskader was onderweg door het afweergeschut zo lang opgehouden dat de rooklijnen intussen naar de kom van de gemeente waren afgedreven zodat het doel werd gemist en alle bommen in het centrum van Mortsel terecht kwamen. Churchill verklaarde gisteravond in de B.B.C. dat het bombardement van de vliegtuigenfabriek te Mortsel volledig was geslaagd.
Dit woord van August Comite: ‘L’humanité se compose de plus de morts que de vivants’. Laat Compte het anders en figuurlijk hebben bedoeld, ik zeg nu: en of!’